مقدمه
روانکارها، موادی هستند که به منظور کاهش اصطکاک و افزایش لغزندگی بین سطوح مختلف، به ویژه در ماشین‌آلات و سیستم‌های مکانیکی استفاده می‌شوند. این مواد می‌توانند از انواع مختلفی شامل روغن‌ها، گریس‌ها، پلیمرها، و حتی نانومواد تشکیل شوند. استفاده از روانکارها در صنایع مختلف نه‌تنها باعث کاهش سایش و سایر پدیدههای اصطکاکی میشود بلکه می‌تواند به حفظ و سلامتی قطعات مکانیکی نیز کمک کند. پیش از سال 1856 روغن‌های مورد نیاز برای روانکاری چرخ‌های ارابه‌ها و سایر سطوح متحرک از منابع روغن‌های حیوانی و گیاهی به‌دست می‌آمد. با این حال، به دلیل مقاومت پایین، تجزیه و فساد سریع، محدودیت‌هایی در استفاده از این روغن‌ها وجود داشت. باظهور صنعت نفت و پیشرفت سریع آن در سال 1883 بهبود فرآیندهای تقطیر و تصفیه نفت خام، روغن‌های نفتی به عنوان جایگزینی برتر برای روغن‌های بر پایه چربی شدند. این پیشرفت‌ها امکان استفاده از روغن‌های صنعتی در روانکاری را ایجاد کردند و روغن‌های نفتی به سرعت برتری خود را نسبت به روغن‌های حیوانی، گیاهی و سایر نوع‌ها نشان دادند. در نتیجه، استفاده از روغن‌های حیوانی، گیاهی، حیوانی و … به‌تدریج منسوخ شد. استفاده از روانکارها در ماشین‌آلات صنعتی، معدنی و… باعث افزایش طول عمر قطعات و دستگاه‌ها و متعاقباً کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری خواهد شد. امروزه از روانکارها علاوه بر موارد گفته شده، انتظار میرود قابلیت کاهش مصرف انرژی، محافظت از خوردگی، سایش و زنگ‌زدگی قطعات را داشته باشد. روانکارها به انواع مختلفی نظیر گاز، مایع، نیمه جامد و جامد تقسیم می‌شوند. همچنین در صنعت خودرو به عنوان روغن موتور، روغن گیربکس و روغن دنده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
روغن‌های پایه
روغن پایه، که به عنوان جزء اصلی در ترکیب و تولید روانکارها به کار میرود، از نظر حجمی نقش اساسی در تشکیل این محصولات ایفا می‌کند. بیش از %95 ساختار روانکارها از روغن پایه تشکیل شده است. در برخی از نمونه‌های روانکارها، نظیر روغن‌های کمپرسور و هیدرولیک، حتی تا 99 درصد از ترکیب را روغن پایه تشکیل می‌دهد، در حالی که تنها ۱ درصد باقیمانده به مواد افزودنی اختصاص دارد. از سوی دیگر، در برخی دیگر از روانکارها، از جمله سیالات فلزکاری، گریس‌ها، یا روغن‌های دنده صنعتی، حدود 30 درصد از ترکیب از مواد افزودنی تشکیل شده وسایر %70 به‌عنوان روغن پایه می‌باشد. منشاء روغن پایه می‌تواند از منابع نفتی یا غیرنفتی باشد، اما بیشترین مصرف جهانی این روغن‌ها از پالایش نفت خام به دست می‌آید. به همین دلیل، صنعت روغن پایه به عنوان بخشی از صنایع نفت محسوب میشود.ویژگیهای روغن‌های پایه حاصل از نفت منوط بر نوع نفت خام و فرآیند پالایش آن است. این ویژگی‌ها به دلیل ترکیبات متنوع موجود در نفت خام متفاوت می‌باشند. موادی مانند هیدروکربن‌های پارافینیک، نفتنیک، آروماتیک، و ترکیبات گوگرد‌دار، که در نفت خام یافت می‌شوند، موجب تنوع و خصوصیات گوناگون روغن‌های پایه می‌گردند. این تنوع در ویژگی‌ها، از یک سو، به خصوصیات مطلوب در روانکارها منجر میشود و از سوی دیگر، ممکن است ویژگیهای نامطلوبی را نیز به دنبال داشته باشد. با استفاده از تکنولوژی‌های موجود و با جذب لوبکات و اعمال فرآیند خالص‌سازی، پالایشگاه‌های روغن قادر به تولید انواع خاصی از روغن‌های پایه می‌باشند. این روغن‌ها براساس ویژگی‌هایی نظیر اشباع، ویسکوزیته، و میزان گوگرد به 5 دسته مختلف تقسیم می‌شوند، که بیش از 90 درصد از تقاضای بازار روغن‌های پایه به سه گروه اول این دسته‌بندی تعلق دارد. مواد افزونی با هدف بهبود خواص روانکارها به روغن پایه اضافه می‌شوند. این افزودنیها شامل بهبود‌دهنده شاخص ویسکوزیته، افزودنی ضد سایش، آنتی اکسیدانها، کف‌زدا، اصلاح‌کننده‌های اصطکاک، افزودنی مواد شوینده، افزودنی ضدخوردگی و… می‌باشند.
تقسیم‌بندی روغن‌های پایه | |||
| نوع روغن پایه | اشباع | گوگرد | ویسکوزیته |
| گروه I | 90% > | 0.03% < | 80 تا 100 |
| گروه II | 90٪ < | 0.03% > | 80 تا 100 |
| گروه III | 90٪ < | 0.03% > | بیش از 100 |
| گروه IV | تمام پلی آلفا الفین‌ها (PAO) | ||
| گروه V | تمام روغن‌های پاسه که جز گروه‌های فوق نیستند. | ||
زنجیر تولید روانکاو و مشتقات
لوبکات به عنوان خوراک پالایشگاه‌های روغن و به عنوان یکی از مشتقات نفتی وارد زنجیره تولید میشود. اکسترکت فورفورال به عنوان یکی از محصولات جانبی پالایشگاه‌های روغن تولید و به عنوان ماده اولیه تولیدکنندگان دوده (کربن سیاه) استفاده میشود. روغن پایه در واحد بلندینگ با سایر افزودنیها ترکیب شده و روغن نهایی به عنوان محصول اصلی حاصل میشود.
معرفی شرکت
شرکت تصفیه روغن اصفهان در تاریخ 1378/07/01 به‌صورت سهامی خاص با شناسه ملی 10101978329 و طی شماره 155078 نزد اداره ثبت شرکت‌ها و مالکیت صنعتی تهران به‌ثبت رسید. در تاریخ 1381/12/28 نام شرکت به نفت سپاهان تغییر یافت و در سال 1392 نزد سازمان بورس و اوراق بهادار پذیرفته شد. این شرکت در صنعت روانکار با تولید محصولاتی همچون، روغن موتور بنزینی و دیزلی، روغن پایه، روغن‌های فرآیند، گریس، اسلاک وکس، ضدیخ و… مشغول به فعالیت است. شرکت‌های روانکار به عنوان صنعت بالادستی تولیدکنندگان دوده صنعتی و لاستیک و صنعت پایین‌دست یتروشیمی و پالایشگاه‌های نفت کشور درحال فعالیت هستند. سهامدار راهبردی نفت سپاهان، گروه پتروشیمی تابان فردا می‌باشد. شسپا واحد تجاری نهایی گروه صندوق بازنشستگی و پس‌انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت است. محل فعالیت کارخانه شرکت در کیلومتر 5 جاده اصفهان-تهران واقع شده است. این شرکت بزرگترین تولیدکننده روغن پایه در خاورمیانه است. ظرفیت تولید سالانه شرکت بالغ‌بر بیش از 550 هزارتن محصولات پایه شامل روغن پایه، اسلک وکس، پارافین و اکستراکت و 150هزار تن محصول نهایی شامل طیف متنوعی از روغن‌های موتور بنزینی و دیزلی، روغن‌دنده، روانکار‌های صنعتی، گریس و ضدیخ می‌باشد همچنین شسپا به عنوان بزرگترین صادرکننده محصولات روانکار در صنعت خود و کشور شناخته میشود. صادرات محصول باعث ارزآوری برای شرکت شده و این مورد می‌تواند در اجرای طرح‌های سرمایه‌ای هزینه‌بر مؤثر واقع گردد و نیاز به تأمین مالی خارجی را کاهش دهد.
مواد اولیه
ماده اولیه اصلی پالایشگاه‌های روغن، لوبکات می‌باشد، لوبکات یکی از مشتقات نفت است که به دو دسته سبک و سنگین تقسیم می شود. لوبکات سبک برای تولید روغن موتور و لوبکات سنگین برای تولید روغن موتورهای سنگین به کار برده میشود. لوبکات به‌صورت هفتگی در بورس کالا عرضه میشود. در کنار لوبکات محصولی دیگر به نام آیزوریسایکل توسط پالایشگاه‌ها تولید میشود. محصول فرعی واحدهای آیزوماکس در پالایشگاه‌های نفت که تحت عنوان آیزوریسایکل توسط شرکت‌های روغن‌ساز جذب میشود و به‌عنوان بخشی از خوراک مورد استفاده قرار می‌گیرد. جهت ساخت گریدهای مختلف روغن موتور و صنعتی مواد افزودنی (با توجه به گرید روغن تولیدی) به روغن پایه تولید شده در کارخانجات روغن‌سازی اضافه میشود. مواد افزودنی فوق به‌طور کامل وارداتی بوده و عوامل موثر بر آن نرخ ارز و همچنین تحریم‌های بین‌المللی می‌باشد. به‌واسطه قرارگیری نفت سپاهان در مجاورت پالایشگاه نفت اصفهان، ماده اولیه شرکت (لوبکات) از طریق خطوط لوله و به صورت مستقیم از این شرکت دریافت میشود. در سال 1401 حدود 74٪ از خرید مواد مستقیم مصرفی مربوط به پالایشگاه نفت اصفهان بوده است. کیفیت لوبکات دریافتی از پالایشگاه باعث افزایش یا کاهش میزان تولیدات روانکارها میشود.
| نام | واحد | مقدار | نرخ (ریال) | مبلغ ( میلیون ریال) |
| لوبکات | تن | 570,949 | 140,872,257 | 80,430,874 |
| آیزوریسایکل | تن | 113,383 | 176,179,657 | 19,975,778 |
| سایر مواد | - | - | - | 23,779,254 |
| مجموع | 124,185,906 |
ترکیبات فروش محصولات
فروش شرکت در سال مالی 1401حدودا 18 هزار میلیارد تومان ثبت شده که از این میزان %51 مربوط به فروش صادراتی و 49٪ فروش داخلی می‌باشد. با درنظر داشتن جدول فوق درمی‌یابیم که تمرکز فروش روغن موتور بنزینی، دیزلی و روغن های‌صنعتی در داخل کشور می‌باشد. از طرفی روغن پایه که سهم %40 از کل فروش شرکت را به خود اختصاص داده دارای بازار هدف صادراتی می‌باشد. هرچند بخش قابل توجهی از روغن پایه نیز در داخل کشور فروخته میشود.
| نام | داخلی | صادراتی | مجموع |
| روغن پایه | 20,039,152 | 54,077,447 | 74,116,599 |
| روغن موتور بنزینی | 27,878,330 | 3,456,433 | 31,334,763 |
| روغن موتور دیزلی | 20,315,911 | 179,903 | 20,495,814 |
| روغن‌های صنعتی | 8,805,845 | 1,876,418 | 10,682,263 |
| سایر روغن موتورها | 3,902,824 | - | 3,902,824 |
| روغن‌های فرآیند | 2,703,316 | 24,122,411 | 26,825,727 |
| اسلاک واکس | 1,333,959 | 3,561,007 | 4,894,966 |
| پارافین | 4,630,650 | 5,907,677 | 10,538,327 |
| گریس | 257,609 | - | 257,609 |
| مجموع | 90,363,557 | 93,181,296 | 183,544,853 |
نرخ فروش محصولات
نرخ فروش روغن موتورهای بنزینی و دیزلی داخلی توسط سازمان حمایت از مصرف کننده و تولیدکننده مشخص میشود. همچنین نرخ فروش محصولات صادراتی بر اساس نرخ های‌جهانی می‌باشد.
میزان تولید و فروش
نرخ ماده اولیه
نرخ لوبکات = 95٪ * دلار نیمایی * 1/15 * قیمت نفت کوره 180 خلیج فارس
کاهش نرخ لوبکات در اوایل سال 1401 به‌دلیل بحران انرژی و افزایش کرک اسپرد نفت می‌باشد.
مبلغ فروش و حاشیه سود شرکت
مقایسه با رقیبان
پیش‌بینی سود
مفروضات تحلیل:
- دلار نیما: 390/000 ریال
- نفت کوره: 57 دلار
- لوبکات: 410 دلار در تن
- آیزوریسایکل: 530 دلار در تن
راهنمای جدول:
س.ز: سود و زیان
| شرح | 1400 | 1401 | 1402 |
| عملیات در حال تداوم | |||
| درآمدهای عملیاتی | 131,977,460 | 183,544,853 | 237,860,525 |
| بهای تمام شده درآمدهای عملیاتی | 96,356,372- | 135,521,511- | 178,133,619- |
| س.ز ناخالص | 35,621,088 | 48,023,342 | 59,726,906 |
| هزینه‌های فروش و عمومی | 5,541,215- | 7,830,722- | 7,135,816- |
| هزينه کاهش ارزش دريافتنی‌ها | 0 | 0 | 0 |
| سایر درآمدها | 617,582 | 1,108,102 | 1,440,533 |
| سایر هزینه‌ها | 94,689- | 282,580- | 352,142- |
| س.ز عملیاتی | 30,602,766 | 41,018,142 | 53,679,481 |
| هزینه‌های مالی | 0 | 631,184- | 1,986,532- |
| سایر درآمد و هزینه غیر عملیاتی | 4,497,744 | 7,395,107 | 9,500,000 |
| سود عملیات در حال تداوم قبل از مالیات | 35,100,510 | 47,782,065 | 61,192,949 |
| هزینه مالیات بر درآمد | |||
| سال جاری | 4,198,917- | 6,351,171- | 7,955,083- |
| سال‌های قبل | 0 | 0 | 0 |
| سود خالص عملیات در حال تداوم | 30,901,593 | 41,430,894 | 53,237,865 |
| سود (زیان) پایه هر سهم | |||
| س.ز خالص هر سهم (ریال) | 552 | 741 | 952 |
| سرمایه | 56,000,000 | 55,929,133 | 55,929,133 |
نتیجه کارشناسی
شسپا به عنوان بزرگترین واحد تولیدی روانکار در کشور شناخته میشود به طوری که سهم 33٪ از کل تولیدات شرکت‌های روانکار بورسی را در سال 1401 در اختیار دارد. این شرکت بزرگترین صادرکننده روغن پایه در کشور و بزرگترین تولیدکننده روغن پایه گروه در خاورمیانه می‌باشد. محصولات شرکت شامل روغن پایه، روغن موتور بنزینی و دیزلی، گریس، فورفورال اکستراکت، پارافین و … می‌باشد. اکستراکت به عنوان ماده اولیه شرکت‌های تولید کننده دوده صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مصرف این ماده از سال 2020 در جهان با محدودیت روبرو شده است؛ ماده پیشنهادی که به جای فورفورال اکستراکت مورد استفاده قرار می‌گیرد در بازار به نام "اکستراکت سبز" (TDAE) شناخته میشود. شرکت دارای طرح توسعه روغن‌های فرآیند تصفیه شده میباشدکه تاریخ بهرهبرداری آن در سال 1406خواهد بود.مواد اولیه (خوراک) پالایشگاه روغن شسپا، لوبکات و آیزوریساکیل می‌باشد. به واسطه قرارگیری این شرکت در مجاورت پالایشگاه نفت اصفهان، لوبکات موردنیاز از طریق خطوط لوله به صورت مستقیم دریافت می‌گردد. بنابراین از محل تأمین خوراک، شرکت دارای مشکل نمی‌باشد. اما کیفیت لوبکات دریافتی از پالایشگاه باعث افزایش یا کاهش ضریب مصرف می‌گردد که این امر منجر به تغییرات حاشیه سود شرکت خواهد شد. بزرگترین شبکه پخش مویرگی در کشور، دارا بودن برندهای خوشنام همچون اسپیدی، گسترده بودن ابعاد تولیدی شرکت، تکنولوژی پیشرفته‌تر نسبت به رقبا باعث شده تا این شرکت دارای مزیت اقتصادی نسبت به سایر فعالان این صنعت باشد. نرخ فروش محصولات روغن موتور بنزینی و دیزلی در داخل کشور توسط سازمان حمایت تعیین می‌گردد و نرخ فروش سایر محصولات و فروش صادراتی توسط نرخ‌های جهانی مشخص می‌گردد. نرخ رشد فروش محصولات داخلی و نرخ رشد قیمت لوبکات مهمترین عامل در سودآوری محصولات داخلی شرکت می‌باشد. به‌واسطه قیمت‌گذاری دستوری در برخی از محصولات درصورتی که سرعت رشد بهای تمام شده از رشد نرخ فروش محصولات بیشتر گردد شاهد کاهش حاشیه سود این شرکت خواهیم بود.
تحلیل‌گر
اطلاعیه سلب مسئولیت:
این گزارش به‌منظور ارائه اطلاعات عمومی منتشر شده است و تحت هیچ شرایطی به‌عنوان پیشنهاد مستقیم سرمایه‌گذاری جهت خرید و فروش اوراق بهادار ارائه نشده است.
دیدگاه خود را بنویسید